Creative Commons licenties

Creative Commons (CC) licenties bieden een ieder (individu of organisatie) in de wereld een gratis en gemakkelijk te gebruiken, gestandaardiseerde manier om toestemming te verlenen voor het gebruik van creatieve- en academische werken. Geef anderen - met verplichting van naamsvermelding - toestemming om je werk te kopiëren, verspreiden en/of hergebruiken.

Deze pagina geeft een korte uitleg over CC licenties en biedt aanwijzingen voor het kiezen van een licentie bij het publiceren van een open access tijdschriftartikel.

Voor uitgebreide uitleg en informatie over CC licenties, zie de website https://creativecommons.nl/ of raadpleeg de ‘Guide to Creative Commons for Scholarly Publications and Educational Resources’.

Verschillende CC licenties

De beschikbare CC licenties worden opgebouwd rond vier bouwstenen. Deze bouwstenen stellen vier gebruiksvoorwaarden voor die gecombineerd kunnen worden tot zes verschillende licenties. De bouwstenen zijn:

BY – naamsvermelding verplicht

SA – delen onder dezelfde voorwaarden

NC – niet voor commerciële doeleinden

ND – afgeleide werken niet toegestaan.

CC BY

Met de meest vrije licentie, de CC BY, geef je anderen toestemming om je publicatie te kopiëren, verspreiden, bewerken en er afgeleide werken van te maken in elk medium of bestandsformaat. Deze licentie wordt verplicht gesteld door de meeste onderzoeksfinanciers en benadert de definitie van ‘open access’ – zoals vastgelegd in de Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities – het meest. Alle universiteiten in Nederland, de VSNU en NWO hebben de ‘Berlin Declaration’ ondertekend.

De CC BY licentie is het meest vrij, de CC BY-NC-ND is het meest restrictief: deze licentie staat alleen toe je publicatie in de huidige vorm te kopiëren en verspreiden in elk medium of bestandformaat én alleen voor niet-commerciële doeleinden. Gebruik van de CC BY-NC-ND (en bijv. de CC BY-NC) wordt afgeraden vanwege de beperkingen die ze voor gebruikers opwerpen.

In deze video legt hoogleraar intellectuele eigendomsrecht Dirk Visser van Universiteit Leiden uit hoe auteursrecht en CC licenties zich tot elkaar verhouden in relatie tot ‘open access’.

Welke CC licentie moet je kiezen bij het publiceren van een tijdschriftartikel?

Wanneer je een artikel open access publiceert bij een uitgever, dan word je doorgaans gevraagd een CC licentie te kiezen.
 

Vraag je van te voren het volgende af:

1. Verplicht mijn onderzoeksfinancier het gebruik van een specifieke licentie? Dit kun je terugvinden in de financieringsvoorwaarden en/of website.
2. Heeft mijn universiteit een open access beleid, met verlichting tot het gebruik van een specifieke licentie, waar ik aan moet voldoen? Vraag het evt. na bij de Bibliotheek van je instelling.
3. Ben je vrij zelf een licentie te kiezen? Informeer je en leer over de verschillende beschikbare licentie typen.
4. Weet je het niet (en/of heb je zelf geen voorkeur): kies de CC BY.

Een speciale opmerking over het gebruik van NC en/of ND licenties door uitgevers

Wanneer auteurs een CC BY-NC of ND licentie selecteren voor een artikel en de zogenaamde "License to Publish" overeenkomst tekenen voor publicatie, dragen ze vaak (maar onbewust) het exclusieve recht om de licentie te beheren over aan hun uitgever. Op deze manier is het recht op commercieel hergebruik of het maken van bewerkingen niet langer in handen van de auteur. Niet alle uitgevers communiceren dit duidelijk aan auteurs. Lees meer over deze kwestie in de 'Guide to Creative Commons for Scholarly Publications and Educational Resources', p. 10. 

Plan S en CC licenties met ingang van 1 januari 2021

In september 2018 werd Plan S gelanceerd door cOAlitie S, een coalitie van onderzoeksfinanciers, om de transitie naar open access te versnellen. NWO, ZonMW, de Wellcome Trust en Gates Foundation – aangesloten bij cOAlitionS – voeren de richtlijnen van Plan S door in hun open access verplichtingen. Plan S vereist onmiddellijke open access bij publicatie en met een CC BY licentie, dit met ingang van 1 januari 2020. De implementatie door de aangesloten onderzoeksfinanciers verschilt echter: of direct per 1 januari 2021, of pas opgenomen in nieuwe calls die na 1 januari 2021 uitkomen. Zie ook: informatie over Plan S op openaccess.nl.

Zelf archiveren en CC licenties

Een aantal uitgevers vereist dat je een specifieke CC licentie toevoegt aan de postprint of geaccepteerde auteursversie (AAM) wanneer je deze openbaar maakt, bijvoorbeeld bij open archivering in de institutionele repository. Op de website SHERPA/RoMEO kun je voor een specifiek tijdschrift uitvinden welk beleid de uitgevers hanteren rond het ‘zelf-archiveren’ van artikelen.
Je kunt een CC licentie toevoegen aan de geaccepteerde (of andere) versie door daarin een verwijzing op te nemen naar de specifieke CC licentie. Met de Licence Chooser van Creative Commons kun je een kant-en-klare tekst genereren die je in de publicatie kunt plakken.

Vragen over CC licenties? Neem contact op met je Bibliotheek.

Bronnen:
- Creative Commons
- Plan S - Making full and immediate Open Access a reality
- Guide to Creative Commons for Scholarly Publications and Educational Resources